ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η Κυρά Σαρακοστή

Έθιμο που συναντάται σε όλη την Ελλάδα. Η γιαγιά ζωγράφιζε σε χαρτί την Κυρά Σαρακοστή που είχε τα βλέφαρά της χαμηλωμένα, το στόμα της υπομονετικά κλειστό και τα χέρια της άνετα σταυρωμένα σε στάση προσευχής. Τα πόδια της ήταν επτά που αντιστοιχούσαν σε κάθε μια από τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Η γιαγιά κρεμούσε αυτή την ζωγραφιά της κάτω από το εικονοστάσι της. Κάθε Σαββάτο ένα, ένα τα εγγόνα διαδοχικά έκοβαν από ένα πόδι ως ότου έμενε το τελευταίο πόδι της Μεγάλης Εβδομάδας. Εκείνο, αφού το τύλιγε σε μικρό μπαλάκι, το έβαζε μέσα στο Ψωμί της Ανάστασης και, όταν ο πατέρας έκοβε και μοίραζε τις φέτες σε όλα τα παρευρισκόμενα μέλη του Πασχαλινού τραπεζιού, ο πιο χαρούμενος ήταν εκείνος που έβρισκε στη φέτα του ψωμιού του το τελευταίο πόδι της Κυράς Σαρακοστής.

Το έθιμο της Κυράς Σαρακοστής μερικοί το έχουν κρατήσει μέχρι σήμερα και το χαίρονται πολύ καθώς εναρμονίζεται με την ατμόσφαιρα των ημερών.

(Από την ιστοσελίδα http://arcadia.ceid.upatras.gr)

Σελίδου Χαρούλα (ΣΤ΄ Τάξη)

Τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας

Το Άγιο Πάσχα έφτασε και τα έθιμα, βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου και πλουτισμένα με στοιχεία αλησμόνητων πατρίδων, αναβιώνουν στην ελληνική επαρχία τη στιγμή που στις μεγάλες πόλεις ξεθωριάζουν. Από την Κυριακή των Βαΐων και κάθε βράδυ σ΄ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι πιστοί συρρέουν στις εκκλησίες, για να παρακολουθήσουν με κατάνυξη τα Θεία Πάθη.

Τη Μεγάλη Δευτέρα "ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω τής νυκτός" ενώ την Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες οδύρεται "η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή", κατά το περίφημο ιδιόμελο τροπάριο τής μοναχής Κασσιανής. Την Μεγάλη Τετάρτη οι νοικοκυρές πλένουν και καθαρίζουν το σπίτι ενώ το απόγευμα γίνεται στην εκκλησία το Μέγα Ευχέλαιο και το βράδυ ο Μυστικός Δείπνος.

Το αίμα του Χριστού

Tα Έθιμα του Πάσχα αρχίζουν κυρίως την Μεγάλη Πέμπτη, γιατί από την ημέρα αυτή ξεκινούν οι προετοιμασίες για το Πάσχα. Με ένα κόκκινο πανί απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο που συμβολίζει το αίμα του Χριστού ξεκινούν στην επαρχία οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές σε όλη τη χώρα βάφουν τα κόκκινα αβγά.

Παλιότερα στη Μακεδονία η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να "εξορκίσει" το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά της Μακεδονίας, όπως οι Ελευθερές, μέχρι πριν από λίγα χρόνια με την μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αβγών σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα, γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αβγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους. Στην εκκλησία ψάλλεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα δώδεκα ευαγγέλια και αναπαριστάνεται ξανά η Σταύρωση. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια. Έτσι την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο επιτάφιος είναι έτοιμος για να δεχθεί το "σώμα του Χριστού" κατά την Αποκαθήλωση.

Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζει με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι. Ταχινόσουπα, μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. Της πομπής προπορεύεται η μπάντα ή η χορωδία και παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα, πρόσκοποι, και οι πιστοί που ψέλνουν καθ' όλη τη διάρκεια της λιτανείας. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά.

Το Άγιο Φως

Το Μεγάλο Σάββατο, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδα με το Άγιο φως της Ανάστασης και, πριν μπουν στο σπίτι, κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο, για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση.

Μοναδικό στην υφήλιο παραμένει στην πορεία του χρόνου το ελληνικό Πάσχα, καθώς η αναβίωση μακραίωνων παραδόσεων και εθίμων, αλλά και η αμείωτη πίστη πολλών Ελλήνων, έχουν διαφυλάξει το ιδιαίτερο χρώμα του. Από άκρη σε άκρη της γης, στη μητροπολιτική Ελλάδα, αλλά και στις ομογενειακές κοινότητες των πέντε ηπείρων, το Πάσχα των Ελλήνων εξακολουθεί να διατηρεί τα μοναδικά χαρακτηριστικά του.

Παρά τους καταιγιστικούς ρυθμούς της καθημερινότητας του Νεοέλληνα, που θα μπορούσαν να έχουν νεκρώσει την πίστη και το συναίσθημα, ευτυχώς δεν έχουν ακόμη εκλείψει οι αντιστασιακοί της παράδοσης, οι οποίοι διαφυλάττουν σαν κόρη οφθαλμού ήθη και έθιμα, αφήνοντας πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενεές Ελλήνων.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Παυλίδου Παναγιώτα (ΣΤ΄ Τάξη)

Οι παραδόσεις στην ελληνική επαρχία

Oι ισχυρότεροι πυρήνες διαφύλαξης της παράδοσης βρίσκονται στην ελληνική επαρχία, στα χωριά της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας, αλλά και στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, όπου έθιμα μακραίωνα, πολλά από τα οποία αντλούν τις ρίζες τους από την αρχαιότητα, εξακολουθούν να επιβιώνουν αναλλοίωτα.

Στη Μακεδονία, οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ξεκινούν παραδοσιακά από τη Μεγάλη Πέμπτη, οπότε οι νοικοκυρές βάφουν τα αβγά τους κόκκινα, κρεμώντας κατά παράδοση ένα ομόχρωμο ύφασμα στο εξωτερικό του σπιτιού. Μετά τη βαφή, η Μακεδόνισσα οικοδέσποινα κρατούσε παλιότερα το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι, από όπου αυτό έβγαινε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να "εξορκίσει" το χαλάζι και τις πλημμύρες.

Ως προς το κόκκινο χρώμα των αβγών, η λαϊκή φαντασία έρχεται να κομίσει ενδιαφέροντες μύθους, με ισχυρές αντιστάσεις στο χρόνο: σύμφωνα με μια βορειοελλαδική παράδοση, όταν διαδόθηκε ότι ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστευαν. Μια γυναίκα, που κρατούσε αβγά σε ένα καλάθι, αμφισβήτησε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, λέγοντας: "Θα ήταν σαν να μου λέτε ότι θα άσπρα αβγά που κρατώ, θα γίνουν κόκκινα". Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της νοικοκυράς άλλαξαν χρώμα.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Γιαπράκης Πρόδρομος (ΣΤ΄ Τάξη)

Η ιστορία των πασχαλινών αυγών

Τα πασχαλινά αυγά κουβαλούν μια χαρακτηριστική και παράξενη πορεία μέσα στους αιώνες.

Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι έδιναν τα αυγά σαν δώρα, στις ανοιξιάτικες γιορτές τους πολύ πριν τις προ-Χριστιανικές ανοιξιάτικες γιορτές. Εμφανίζονται δε παράλληλα στην ειδωλολατρική μυθολογία, όπου διαβάζουμε πως το Πουλί του Ήλιου έχει εκκολαφθεί από το Aυγό της Γης. Μερικά παγανιστικά έθιμα δείχνουν τον παραλληλισμό του αυγού προς τη δημιουργία της ζωής πάνω στη γη. Ο Ουρανός και η Γη θεωρούνταν σαν να ήταν τα μισά ενός αυγού, από όπου ξεπρόβαλλε η ζωή πάνω στη Γη.

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι ολοφάνερα το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού, πιστεύεται πως είναι το πιο κατάλληλο και ιερό μέρος του εορτασμού του Πάσχα. Νωρίτερα στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά, για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.

Κατά τον 17ο αιώνα, ο Πάπας Παύλος ο 5ος ευλόγησε το ταπεινό αυγό με μια δέηση: "Ευλόγησε Ύψιστε το δικό σου αυτό δημιούργημα, το αυγό, το οποίο μπορεί να γίνει μια ευεργετική τροφή των δικών σου πιστών τρώγοντας και ευγνωμονώντας Σε, ένεκεν της Ανάστασης του Κυρίου μας".

Απαγορευμένα κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, τα αυγά επανεμφανίζονται την Κυριακή του Πάσχα και σαν μέρος της γιορτής και σαν δώρα προς την οικογένεια και τους φίλους.

Τα χαρτονένια και τα σοκολατένια πασχαλινά αυγά έχουν αρκετά πρόσφατη προέλευση. Τα φυσικά αυγά τα στολισμένα με χρώματα ή με σχέδια και χαλκομανίες έχουν "πολιτογραφηθεί" σαν σύμβολο της συνέχειας της ζωής και της ανάστασης.

(Από την ιστοσελίδα http://arcadia.ceid.upatras.gr)

Σελίδου Χαρούλα (ΣΤ΄ Τάξη)

Το θάψιμο του αυγού στη Θράκη

Ένα ωραίο δρώμενο από τη Θράκη, σχετιζόμενο με την πίστη στην αναγεννητική δύναμη του αβγού, σε συνδυασμό με τη χριστιανική ανάσταση, διέσωσε η Ελπινίκη Σαραντή:

"Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, άνδρες με χρωματιστές σερβέτες στο κεφάλι, έβραζαν ένα αβγό, το κρεμούσαν με σπάγκο σε μία λάτα και πορπατούσαν σιγά-σιγά, έψαλλαν νεκρώσιμα, μοιρολογούσαν, έλεγαν του Χριστού το τραγούδι και το έκλαιγαν σαν να πήγαιναν πεθαμένο. Μπρος πήγαινε ένας καθισμένος σε γάιδαρο, γύριζαν όλο το χωριό, ύστερα ανέβαιναν σε ένα ύψωμα, που το έλεγαν Τουρμπέ και εκεί το παραχώνανε. Στη δεύτερη ανάσταση, πήγαιναν και το ξεπαράχωναν και ύστερα διασκέδαζαν με κρασί και τραγούδια".

Το θάψιμο του αβγού συμβόλιζε την ταφή του Χριστού, ενώ όταν αυτό ξαναρχόταν στο φως, οι χωρικοί γιόρταζαν την ανάσταση του Ιησού. Πάντως, τα πασχαλινά αυγά δεν είχαν πάντα χαρμόσυνο κόκκινο χρώμα. Στα σπίτια όπου πενθούσαν, βάφονταν μαύρα.

Πέραν των αβγών, τη Μεγάλη Πέμπτη ετοιμάζονται μέχρι σήμερα και τα τσουρέκια. Παλιότερα, όταν η πίστη διατηρούσε ακόμη κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι, για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, καθιστώντας τα μέλη της οικογένειας άτρωτα από τα μάγια.

Τη Μεγάλη Παρασκευή το πένθος κορυφώνεται. Ακόμη και σήμερα σε κάποια χωριά οι κάτοικοι δεν στρώνουν καν τραπέζι. Το "μενού" της Μεγάλης Παρασκευής αποτελείται από ένα πιάτο ξύδι, όπου όλοι βουτούν το ψωμί και το γεύονται, συμμεριζόμενοι το Θείο Πάθος. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου, που παλιότερα ελάμβανε χαρακτήρα διαγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ενοριών για τον ομορφότερο στολισμό.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Γιαπράκης Πρόδρομος (ΣΤ΄ Τάξη)

Οι «Αδώνιδος Κήποι» στις Σέρρες

Από τα κατά τόπους έθιμα, που σχετίζονται με την περιφορά του Επιταφίου, αξιοσημείωτο είναι αυτό που τηρείται στις Σέρρες και ιδίως στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, παραπέμποντας στο τελετουργικό μιας αρχαιοελληνικής παράδοσης. Πρόκειται για τα "Αδώνια".
Όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί θυμίαμα και η εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη. Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με χλόη κριθαριού ή φακής, έθιμο που παραπέμπει στους "Αδώνιδος Κήπους" της αρχαιότητας, σύμφωνα με την αείμνηστη λαογράφο Αλεξάνδρα Παραφεντίδου.

Οι "Αδώνιδος Κήποι" συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Στην αρχαιότητα, κατά την πρώτη μέρα του εθίμου γινόταν η αναπαράσταση της κηδείας του και τη δεύτερη μέρα η γιορτή για την ανάστασή του.

Επιπλέον, παλαιότερα σε πολλά χωριά της Μακεδονίας οι νέοι και οι νέες έβαφαν, την Μεγάλη Παρασκευή, τα πρόσωπα τους με μπογιά προερχόμενη από φυτά και στόλιζαν τους τάφους με κίτρινα αγριολούλουδα. Ο στολισμός του επιταφίου συνδυαζόταν με τα παιχνίδια των νέων, που συναγωνίζονταν, για να φέρουν πρώτοι τα πιο όμορφα αγριολούλουδα από τα γύρω λιβάδια.

Ανάστα ο Θεός, κρίναι την γην!

Το Μεγάλο Σάββατο, οι πιστοί αρχίζουν να προετοιμάζονται για το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης. Ήδη από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο μεγάλος Εσπερινός και ακούγεται για πρώτη φορά το "Ανάστα ο Θεός, κρίναι την γην".

Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο ιερέας βροντοφωνάζει το "Χριστός Ανέστη!" μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις (από εδώ και η παροιμιακή φράση "Έγινε ανάστα ο Θεός"), οι οποίες αποτελούν πηγαίο ξέσπασμα, ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Οι λαογράφοι και εθνολόγοι συσχετίζουν το στοιχείο των θορύβων με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι τα βλαβερά και εχθρικά πνεύματα διώχνονται με εκφοβιστικούς κρότους. Πάντως, είναι βέβαιο ότι η δεισιδαιμονική αυτή αφετηρία έχει πια λησμονηθεί από τους σύγχρονους εορταστές, που απλά διατηρούν το έθιμο, έχοντας προσδώσει σε αυτό έναν ψυχαγωγικό χαρακτήρα.

Οι θόρυβοι απουσιάζουν από τη λεγόμενη "δεύτερη" Ανάσταση, που γίνεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα και είναι μια καθαρά ειρηνική εκδήλωση. Στη διάρκεια της δεύτερης αυτής Ανάστασης, όσοι είχαν φιλονικήσει και συγκρουστεί μέσα στη χρονιά, συνηθίζουν να συμφιλιώνονται, ανταλλάσσοντας φιλιά. Αλλά και όλοι οι ενορίτες φιλιούνται μεταξύ τους, μετά την απόλυση της ακολουθίας της δεύτερης ανάστασης, που για αυτό το λόγο αποκαλείται και "Αγάπη".

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Παπαδόπουλος Κώστας (ΣΤ΄ Τάξη)

Το «καινούριο» φως

Ένα από τα βασικότερα τελετουργικά στοιχεία της Ανάστασης είναι το αναστάσιμο φως, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα "Δεύτε λάβετε φως". Παίρνουν τότε οι πιστοί το αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Το φως αυτό πρέπει να είναι "καινούριο". Γι’ αυτό σβήνονται προηγούμενα όλα τα φώτα στο ναό και ανάβονται από τη λαμπάδα του ιερέα, από την οποία παίρνουν το φως και οι ενορίτες.

Στη Μακεδονία, μπαίνοντας στο σπίτι, "σταυρώνουν" πρώτα το ανώφλι της εξώθυρας (παλαιότερα ανανέωναν και το φως του καντηλιού ή ακόμη μεταδίδανε το καινούριο φως στα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα, για να τους εξασφαλίσουν τη γονιμότητα).

Όπως σημειώνει ο Γεώργιος Μέγας, στο φως της ανάστασης "αποδίδεται δύναμη, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός, η οποία μεταδίδεται εις ζώα και φυτά, δια χειρός νεαράς γυναικός".

Στο μεταξύ, κατά το ελληνικό Πάσχα, αρκετά διαδομένη στο παρελθόν ήταν και η αναπαράσταση της σκηνής των "κεκλεισμένων θυρών". Μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας, όταν γινόταν η επιστροφή της πομπής με τα αναμμένα κεριά της Αναστάσεως, ο ιερέας, που παρίστανε τον Χριστό ενώπιον των πυλών της Κόλασης, έλεγε τους διαλογικούς στίχους 7-10 του KΓ ψαλμού του Δαυίδ ("Άρατε πύλας, οι άρχοντες υμών και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της δόξης").

Ο διάκος από μέσα, που παρίστανε το διάβολο, προσπαθούσε να εμποδίζει την είσοδο. Τελικά ο ιερέας έσπρωχνε ορμητικά, άνοιγε τη θύρα και έμπαινε μέσα ως ο λυτρωτής των αμαρτωλών. Τέλος, μετά τη "δεύτερη" Ανάσταση, ακολουθούσε λιτανεία των εικόνων και χορός, που όχι σπάνια, τον έσερνε πρώτος ο ιερέας της ενορίας.

Το κάψιμο του Ιούδα και ωμοπλατοσκοπία

Στη συνέχεια, σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, ακολούθησε η ρίψη στην πυρά ομοιώματος του Ιούδα ή του Οβριού. Το έθιμο, που απαντάται ακόμη και σήμερα σε ορισμένες περιοχές, αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα.

Πάντως, ελληνικό Πάσχα χωρίς τον παραδοσιακό οβελία δεν νοείται. Στα χωριά η σφαγή του οβελία ακολουθεί συγκεκριμένο τελετουργικό, συμβολίζοντας τη θυσία του Χριστού. Μάλιστα, στις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας δεν έχει υποχωρήσει ακόμη η πίστη ότι το πασχαλινό αρνί διαθέτει προφητικές δυνάμεις, οπότε οι χωρικοί και ιδιαίτερα οι βοσκοί, επιδίδονται στην "ωμοπλατοσκοπία", προφητεύοντας το μέλλον, με "οδηγό" την πλάτη του σφαγίου.

Ο ενθουσιασμός για την Ανάσταση δεν εκφράζεται μόνο με το τσούγκρισμα των αυγών και το εορταστικό φαγοπότι, αλλά περιγράφεται και στα δημώδη τραγούδια, που διασώθηκαν από τη λήθη του χρόνου περνώντας από στόμα σε στόμα:

«Τώρα Μεγάλη Πασχαλιά, τώρα καλός μας χρόνος

τώρα η γης στολίζεται μ’ εννιά λογιώ λουλούδια

με πράσινα με κόκκινα, με αξιά και με γαλάζια.

Σήμερα Χριστός Ανέστη και τους ουρανούς ευρέθει».

Ο εθιμικός κύκλος του Πάσχα συνήθως κλείνει την Κυριακή του Θωμά, που ονομάζεται και "Αντίπασχα". Παλιότερα, όταν το αδράχτι ήταν ακόμη το κύριο αντικείμενο εργασίας για την Ελληνίδα νοικοκυρά, η Δευτέρα που ακολουθούσε την Κυριακή του Θωμά αποκαλείτο "αδραχτανάσταση" και σηματοδοτούσε την επανέναρξη των συνηθισμένων εργασιών.

Ωστόσο, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν αξιόλογα έθιμα και για την εβδομάδα της διακαινησίμου (την επομένη μετά την Ανάσταση). Αυτές τις μέρες στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη συνηθίζονται οι περιφορές εικόνων στα χωριά και τους αγρούς με σκοπό την ευλογία του χωριού και των αγρών του για την εξασφάλιση υγείας και πλούσιας σοδειάς. Σε αυτή την περίπτωση, η εορταστική πασχαλινή περίοδος λήγει με τον εορτασμό του αγίου Γεωργίου, γιορτή με ιδιαίτερη ποιμενική σημασία.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Αντωνιάδου Άννα (ΣΤ΄ Τάξη)

Ο «Αμνός της Ζακύνθου»

Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα πασχαλινά έθιμα, που μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις διαφοροποιούνται από τα αντίστοιχα της υπόλοιπης Ελλάδας, καταγράφονται στη Ζάκυνθο, όπου, κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, τα πάντα, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο Θείο Δράμα.

Για παράδειγμα, στη Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, ο οποίος και πάλι είναι ιδιόμορφος. Και αυτό γιατί, στη Ζάκυνθο οι Επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, αλλά είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου έρχεται το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, όταν ξεκινά η λιτανεία του Εσταυρωμένου, από τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου. Η πένθιμη λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του "Ινα τι εφρύαξαν έθνη..." από την φιλαρμονική, ενώ μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της "Mater Dolorosa", δηλαδή της Παναγίας του Πάθους.

Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σ' όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους.

Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε.

Ο ωραιότατος ύμνος "Τον Κύριο υμνείτε...", τονισμένος και αυτός στην Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή "Gloria" (δόξα) ή το "κομμάτι" (Πρώτη Ανάσταση) και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν.

Μεγάλο Σάββατο, στις 11.15 αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό. Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το "Χριστός Ανέστη", από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σ' όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού.

Αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται τα του "Άρατε Πύλας...". Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.

Το "αντέτι"(έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Ας σημειωθεί ότι μόνο στο ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργίες. Η πρώτη 1.00 π. μ. και η δεύτερη το πρωί του Πάσχα. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.
Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά της Ζακύνθου πανηγυρίζουν.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Παναούση Αικατερίνη (ΣΤ΄ Τάξη)

Η βάρκα του Ιούδα στην Ύδρα

Στην Ύδρα, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής η νεολαία του νησιού χωρίζεται σε δύο ομάδες, εκ των οποίων η μία κατευθύνεται στην εκκλησία, για να στολίσει τον Επιτάφιο και η δεύτερη πηγαίνει στο λιμάνι. Η δεύτερη αυτή ομάδα παίρνει μια βάρκα, που έχει διατεθεί από τους νησιώτες για αυτόν τον σκοπό και φτιάχνει πάνω της μια κρεμάλα, η οποία κρέμεται πάνω από τη θάλασσα.

Στη συνέχεια, οι νέοι της ομάδας δημιουργούν ένα ομοίωμα του Ιούδα, με ξερά χόρτα, ξύλα και άχυρα και το τοποθετούν στην κρεμάλα. Το βράδυ, μετά την περιφορά του Επιταφίου, νησιώτες και τουρίστες, κατευθύνονται όλοι, μαζί με τον Επιτάφιο, στο λιμάνι. Εκεί ο Ιερέας ανεβαίνει επάνω στη βάρκα, περιλούζει το ομοίωμα με βενζίνη και του βάζει φωτιά. Σε 2-3 λεπτά το ομοίωμα έχει καεί και πέφτει ολόκληρο μέσα στη θάλασσα. Το κάψιμο έχει ολοκληρωθεί και με τις ευχές των πιστών τελειώνει το εντυπωσιακό αυτό έθιμο.

Τα αερόστατα της Λαμπρής στο Λεωνίδιο

Μοναδικό στην Ελλάδα είναι και το έθιμο των αερόστατων της Λαμπρής, που συναντάται μόνο στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας. Τη νύχτα της Ανάστασης, αμέσως μετά το "Χριστός Ανέστη" δεκάδες πιστοί, στην πλειοψηφία τους νεαρής ηλικίας, κατευθύνονται σε ένα ξέφωτο που βρίσκεται σε ένα μικρό λοφίσκο.

Εκεί έχουν από νωρίς δημιουργήσει παράξενες κατασκευές, που μοιάζουν με μικρά αερόστατα και έχουν ενσωματωμένη μια ειδική θήκη, όπου υπάρχει ένα μικρό κερί. Οι νέοι ανάβουν τα κεριά και αφήνουν τα αερόστατα ελεύθερα. Αυτά, λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού, αρχίζουν να ανυψώνονται στον ουρανό. Το θέαμα που παρουσιάζεται είναι εντυπωσιακό. Εκατοντάδες φωτάκια βρίσκονται στον αέρα και ταξιδεύουν, μέχρι να σβήσουν τα κεριά, συναγωνιζόμενα τα αστέρια της εαρινής νύχτας.

(Από την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)

Σαββίδου Έλλη (ΣΤ΄ Τάξη)

Πασχαλινά έθιμα στις Κυκλάδες

ΚΥΘΝΟΣ

Το πιο εντυπωσιακό έθιμο του νησιού είναι αυτό της "Κούνιας". Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.
Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

ΣΥΡΟΣ

Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ιερό Ναό Ευαγγελιστών, οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και την Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως περιφέρονται και συναντώνται στην Κεντρική Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μ. Παρασκευής από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.

ΠΑΡΟΣ

Η περιφορά του Επιταφίου της Μάρπησσας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε περίπου στάσεις. Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση. Τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων.

ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ

Τις ημέρες του Πάσχα, οι κάτοικοι του νησιού ασπρίζουν τα σπίτια τους. Το έθιμο θέλει τη περιφορά της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου να διαρκεί τρεις ημέρες, η οποία μαζί με την πομπή των πιστών, μπαίνει σε όλα τα σπίτια του νησιού, ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα.

(Από την ιστοσελίδα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού)

ΜΥΚΟΝΟΣ

Λίγο πριν το Πάσχα οι Μυκονιάτισσες ξεκινούν και κάνουν ετοιμασίες: ασπρίζουν ή βάφουν τα σπίτια τους, φτιάχνουν ψωμάκια – ανθρωπάκια και τα ονομάζουν Λαζαράκια. Η μεγάλη βδομάδα είναι συγκινητική και ακολουθούν οι πάντες. Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται περιφορά του επιτάφιου σε όλο το νησί. Το μεγάλο Σάββατο το Χριστός Ανέστη ακούγεται σε όλο το νησί ενώ η ένταση κορυφώνεται την ημέρα του Πάσχα. Το πρωί όλοι είναι στα σπίτια τους και γλεντάνε ενώ το απόγευμα πηγαίνουν στην πλατεία του νησιού και καίνε τον Ιούδα. Στις περισσότερες θρησκευτικές γιορτές υπάρχουν πανηγύρια σε όλο το νησί.

(Από την ιστοσελίδα www.greek-tourism.gr)

Ταταρίδου Μιλένα (ΣΤ΄ Τάξη)

Πασχαλινά έθιμα της Μάνης

Το ψητό αρνί, τα κόκκινα αυγά και οι γαλατόπιττες είναι τα τρία απαραίτητα εδέσματα της λαμπρής, παμπάλαια καθιερωμένα.

Πρωί - πρωί μόλις βγει ο ήλιος της Λαμπρής, αρχίζει στα χωριά το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα. Ανάβουν έξω από το σπίτι τη φωτιά με κληματόβεργες, που κάνουν το σφαχτό πιο νόστιμο. «Το ψήσιμο είναι τέχνη», λένε οι τσομπάνηδές μας. Αναλαμβάνει λοιπόν ο πιο έμπειρος του σπιτιού. Αρχίζει το γύρισμα της ξύλινης σούβλας σιγά - σιγά, κι' όχι πολύ κοντά στη φωτιά, για να μην «πάρει», να μη φρυγανιστεί το αρνί πριν της ώρας του. Όσο ροδίζει και ζεσταίνεται, τόσο πλησιάζει τη φωτιά η σούβλα. Δίπλα ετοιμάζονται τα κοκορέτσια, τα γλυκάδια και οι μεζέδες, για να συνοδεύσουν τα ποτήρια το κρασί, που θα πιουν οι παρέες των συγγενών και φίλων, περνώντας απ’ τις ψησταριές να πουν τα «Χρόνια Πολλά» και το «Χριστός Ανέστη». Κι αλίμονο σ’ όποιον βρουν να έχει άπαχο αρνί στη σούβλα του.

Είναι ζήτημα φιλοτιμίας στα χωριά το καλό λαμπριάτικο αρνί. Γι' αυτό πολλοί τρέφουν καλά μια ξεχωριστή προβατίνα, τη «μανάρα», που θα γεννήσει το λαμπρινό. Το αρνί αυτό δεν το «αποκόβουν σαν έλθει η ώρα του. Το αφήνουν να πιεί πολύ γάλα από τη μάνα του» Έτσι γίνεται παχύ και νόστιμο και φθάνει συχνά στους πέντε μήνες να ζυγίζει πάνω από 20 κιλά. Τη Μεγάλη Πέμπτη ο «λαμπρινός» στολίζεται με μια κόκκινη κορδέλα στο λαιμό ή σημαδεύεται, στη ράχη με κόκκινη βαφή. Την ίδια μέρα φθάνουν στο χωριό και οι τσοπάνηδες με το κοπάδι τα μανάρια, που θα αγοράσουν απ’ αυτούς οι πιο πολλοί χωρικοί. «Δεν στέργει όμως η πλάτη των αρνιών αυτών», λεν οι γέροι βοσκοί κι' οι άλλοι ειδικοί. που μαντεύουν τα μελλούμενα της ωμοπλάτης το κόκαλο στον ήλιο. Για να δείξει την τύχη του νοικοκύρη, η «σπάλα» του αρνιού της Λαμπρής, πρέπει να φάει το ζωντανό απ' το χέρι του πολλές φορές, να μείνει καιρό στο σπίτι και να συνδεθεί μ' αυτόν. Είναι κι αυτό κάπως ένας ακόμα λόγος, που ανατρέφουν τους «λαμπρινούς».

Ένα άλλο έθιμο, σχετικό με τη μαντική και τούτο, γίνεται σε μερικά χωριά με τα κόκκινα αυγά, το δεύτερο αυτό χαρακτηριστικό πασχαλινό φαγώσιμο.

Παραχώνουν στη γη ένα αυγό τη Μεγάλη Πέμπτη και το βγάζουν την Κυριακή. Απ' τα σχήματα των κηλίδων, που έχουν σχηματισθεί πάνω στο τσόφλι, προλέγουν οι εμπειρικοί τα μέλλοντα.

Τα αυγά, στα χωριά, τα μαζεύουν από τη Μεγάλη Σαρακοστή ,που τότε δεν τα τρων, γιατί νηστεύουν. Παλαιότερα, ήταν γενική συνήθεια να τα πηγαίνουν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς, πριν ακόμη τα θάψουν, τη Μεγάλη Πέμπτη.

Άλλο έθιμο που γίνεται στην πατρίδα μας τη Μάνη, είναι και το ζύμωμα. Από την Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν οι νοικοκυρές από μια λαμπριάτικη κουλούρα, με «επτάζυμο ζυμάρι» για καθέναν του σπιτιού, τους βαφτισιμιούς, τους συγγενείς και τους φίλους - ακόμη και γι' αυτούς που λείπουν στα ξένα - και ετοιμάζουν τη νόστιμη γαλατόπιτα.

(Από την ιστοσελίδα www.mani.org.gr)

Φαντίδου Ελένη (ΣΤ΄ Τάξη)

από τη σχολική εφημερίδα των μαθητών της Ε΄και ΣΤ΄τάξης, Ριζού Πέλλας "ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ"